Geef een mens iets waar hij zich zorgen over kan maken of zich over kan opwinden, en je bent er van verzekerd dat je zijn/haar aandacht hebt. De homo sapiens is niet een heel positief ingesteld wezen. Er is bij mijn weten nog nooit iemand van het menselijk ras aangetroffen die duurzaam tevreden was. Dat zou ook in strijd zijn met de menselijke natuur. Ons lijf is namelijk uitgerust met een ontevredenheidsorgaan. Nou ja, er is geen medisch wetenschapper die het betreffende orgaan zo zal aanduiden, maar het is wel een orgaan dat er voor zorgt dat we wat vaker last hebben van onlustgevoelens in de vorm van zorgen en angsten dan strikt genomen nodig zou zijn. Dat maakt het echter ook tot een orgaan dat ons kwetsbaar maakt voor negatieve beïnvloeding door sluwe reclamemakers, manipulatieve politici, en doortrapte mediamakers.

Snelle inschatting gevaar

De amygdala is een onderdeel van het limbische systeem en bestaat uit een amandelvormige kern van neuronen. De amygdala interpreteert informatie die afkomstig is van zintuiglijke waarnemingen, en bepaalt welke emotionele reactie daar op aansluit. Daarbij gaat echter de grootste aandacht uit naar gevaren, want bij gevaar moet er immers snel gereageerd kunnen worden. Ook maakt de amygdala bij de beoordeling van een situatie gebruik van het geheugen om in te kunnen schatten of een situatie gevaarlijk is. Is in het geheugen bijvoorbeeld opgeslagen dat slangen gevaarlijk zijn, dan wordt het lichaam binnen fracties van seconden in een totale staat van paraatheid gebracht om over te gaan tot vluchten of vechten bij het zien van een slang. Dit soort reacties gaan reflexmatig en bijna volledig automatisch via de hersenstam.

Tweerichtingsverkeer

De amygdala heeft echter ook invloed op de cortex en daarmee op ons denken. De sociaal psycholoog Jonathan Haidt schrijft hierover in zijn boek “De gelukshypothese”:

“Hij (de amygdala) reikt niet alleen naar beneden naar de hersenstam om een reactie op gevaar los te maken, maar ook tot de frontale cortex om je denken te veranderen. Hij beweegt het volledige brein tot een terugtrekreactie. Emotionele en bewuste gedachten zijn te vergelijken met tweerichtingsverkeer. Gedachten kunnen emoties veroorzaken (zoals wanneer je nadenkt over iets doms wat je hebt gezegd), maar emoties kunnen ook gedachten veroorzaken, voornamelijk door de mentale filters op te heffen die de daaropvolgende informatieverwerking beïnvloeden. Een opwelling van angst kan je extra waakzaam maken voor nog meer bedreigingen; je bekijkt de wereld door een filter dat alles wat twijfelachtig is eruit pikt als een mogelijk gevaar.”

Op een andere plek in zijn boek geeft Haidt enkele instructieve voorbeelden van hoe onze negatieve inslag ons beïnvloedt:

“Het grondbeginsel dat “aanleg tot negativisme” wordt genoemd, steekt overal de kop op in de psychologie. Bij interacties tussen gehuwden zijn er minstens vijf goede of constructieve handelingen nodig om de schade goed te maken die door elke kritieke of vernietigende handeling is veroorzaakt. Bij financiële transacties en kansspelen is het plezier van het winnen van een bepaald bedrag kleiner dan de pijn bij het verliezen van hetzelfde bedrag” en: “Steeds weer ontdekken psychologen dat de menselijke geest sneller, sterker en volhardender op slechte dingen reageert dan op gelijke mate van goede dingen”.

Onlustgevoelens een behoefte

We brengen dus heel veel tijd door met het zoeken naar dingen die niet deugen of die ons bedreigen. En als die niet voorhanden zijn dan maakt ons dat onrustig; ‘Er moet toch iets zijn wat niet in orde is’. En zo gauw we dus iets vinden wat niet in orde dan kunnen we ons daar op richten en klopt ons leven weer. Met andere woorden onlustgevoelens zijn een behoefte. En rond die behoefte is in onze samenleving een hele industrie ontstaan; de onlustgevoelensindustrie, oftewel een industrie die mensen bewust maakt van hun onlustgevoelens, die aanwakkert (voorziet in de behoefte), en ze exploreert oftewel uitbuit.

Iets om ons druk over te maken

Het is misschien even wennen om onlustgevoelens als een behoefte te zien. We kunnen het echter  heel goed bij onszelf waarnemen. Meestal op momenten dat alles in orde lijkt. We kunnen dan onrustig worden zonder te weten waarom. Er mist iets maar wat? Er is een gevoel van verveling, van saaiheid, van doelloosheid, van wat nu? Een rondgang door het huis kan dan bijvoorbeeld in de behoefte voorzien wanneer we iets vinden wat niet in orde is. Ha, er is iets niet in orde, er is iets om ons druk over te maken, er moet iets opgelost worden, work to do! Wat ook kan helpen is een krant lezen of een nieuwsprogramma op tv kijken. Er komt dan wel iets langs wat in onze behoefte voorziet, en waar we ons druk over kunnen maken. Een politicus die weer iets lulligs over buitenlanders heeft gezegd, een corruptieschandaal, de stijgende werkeloosheid, daling van de aandelenkoersen, de vluchtelingen die ons land binnenstromen….  De media voorzien in een belangrijke mate in de behoefte aan onlustgevoelens door meer aandacht te hebben voor spannende items zoals gewelddadigheden, ongelukken, catastrofes, en dingen die niet goed gaan dan voor positieve gebeurtenissen. Ellende verkoopt gewoon beter. In media waar ook de mogelijkheid wordt geboden om  te reageren op een forum wordt dat goed zichtbaar; de fora zijn heel dikwijls een open riool van onlustgevoelens. En dat geldt ook voor de sociale media.

De eerste tegenpartij

Reclame- en marketingafdelingen van commerciële bedrijven maken ook volop gebruik van het principe van de behoefte aan onlustgevoelens. Vooral natuurlijk door ons het (onlust)gevoel te geven dat er iets aan ons leven ontbreekt. Niet dat ze roepen: ‘Koop bij ons je onlustgevoelens’, nee, er worden beelden beschreven of getoond die laten zien dat we gelukkiger zouden kunnen zijn wanneer we…. De eigenlijke boodschap is dat je wereld nu niet in orde is, en wel in orde zal zijn wanneer je product x of y aanschaft. Politici zijn daar ook heel bedreven in, en dan vooral wanneer ze in de oppositie zitten. Van het regeringsbeleid deugt natuurlijk  nooit iets, en rampspoed is het enige wat we er van mogen verwachten. De SP was de eerste Nederlandse politieke partij die de onlustgevoelens ook openlijk cultiveerde door zichzelf een tegenpartij te noemen, appellerend aan de nijd die er in de samenleving bestond, en die er natuurlijk ook altijd zal zijn. En dan vooral de nijd van het armere deel van de samenleving, ten aanzien van het rijkere deel.

Het antwoord van de andere kant kwam van Pim Fortuyn. Hij voorzag echter niet in de behoefte aan onlustgevoelens door zich te richten op welstandsklassen, maar door zich af te zetten tegen andere culturen, en dan vooral de Arabisch/islamitische cultuur. Daar bleek ook veel behoefte aan te bestaan, vooral ook omdat dit onlustgevoel er in de tolerante Nederlandse samenleving in de jaren voor Fortuyn niet zo mocht zijn.

Waarom is de burger boos?

Na de dood van Fortuyn dook Wilders in het gat, en waar de SP en Fortuyn meesters waren in het voorzien in de behoefte aan onlustgevoelens, was en is Wilders een grootmeester. Wilders is door sommige collega’s een briljant politicus genoemd, maar dat valt denk ik nogal tegen. Wilders is vooral heel bedreven in het aanwakkeren van onlustgevoelens door tamelijk fictieve bedreigingen te benoemen, en ze vervolgens te dramatiseren en aan te wakkeren. Er is al veel gezegd en geschreven over de onderbuikgevoelens van de aanhang van de PVV, maar waar het in feite om gaat is dat de partij de behoefte aan onlustgevoelens bevredigt en in stand houdt. Het is natuurlijk moeilijk objectief meetbaar, maar het lijkt er op dat de onvrede van de Nederlandse burger sinds de komst van de PVV sterk is gegroeid. Het inspireerde de historicus Maarten van Rossum in elk geval om een boekje te schrijven met de titel ‘Waarom is de burger boos?’. En het hoeft niet te verrassen dat boekje gaat voornamelijk over Fortuyn en Wilders.

Briljant kwaadaardig

De afgelopen jaren werd ook de corona pandemie ingezet om politiek te scoren met onlustgevoelens. Met name Forum voor Democratie bedient angstige complotdenkers en anti vaxxers op hun wenken door hen te bevestigen in hun onlustgevoelens over risico’s van vaccineren, het verlies van vrijheid, het gevaar dat het WEF een nieuwe wereldorde gaat organiseren, de medische dictatuur etc. Forum is heel sluw in het veroorzaken en misbruiken van onlustgevoelens. Zij gaan zelfs zo ver dat zij andere politici en medici dreigen met tribunalen zo gauw Forum de macht krijgt. Dat is een slinkse manier om te zeggen, te insinueren, dat collega politici en medici schurken en misdadigers zijn. Immers, een tribunaal is ‘een speciale rechtbank, bv. voor berechting van oorlogsmisdadigers’. De meeste mensen denken bij tribunalen ook aan rechtszaken waarbij daders van zeer ernstige vergrijpen zoals oorlogsmisdaden terecht hebben gestaan en niet zelden zijn veroordeeld tot zeer lange gevangenisstraffen of zelfs de doodstraf. Het dreigen met tribunalen heeft dan misschien geen hoog realiteitsgehalte als het er om gaat dat FVD ooit zoveel macht zal krijgen dat zij dit zouden kunnen doorvoeren, maar het heeft wel als effect dat zij hiermee de indruk wekken dat onze overheid en nagenoeg de gehele medische wereld bestaat uit staatsgevaarlijke criminelen. Hoe briljant kwaadaardig kun je zijn in het oproepen van onlustgevoelens? FVD plukt daar overigens zelf niet de electorale vruchten van. Het is met vijf zetels in de peilingen slechts een splinterpartijtje dat kiezers niet echt aanspreekt. De onvrede die zij veroorzaken blaast vermoedelijk wel wind in de zeilen van partijen als de PVV en BBB, die inmiddels samen al goed zijn voor 35 zetels. PVV is zelfs samen met de VVD de grootste partij.

Bloeiende en lucratieve bedrijfstak

Ook in medialand vind een bloeiende exploitatie plaats van onlustgevoelens. Voornamelijk via dubieuze websites, zogeheten clickbait websites, die leven van reclameopbrengsten. Via deze sites wordt heel veel misinformatie verspreid die tot doel heeft de behoefte aan onlustgevoelens te bevredigen. Allereerst onlustgevoelens over de Main Stream Media natuurlijk. Want dat zijn de concurrenten. Die worden er dus van beschuldigd dat zij deel uitmaken van ‘het grote complot tegen de mensheid’ of dat zij zich laten betalen door rijke machthebbers. Dit wordt zelden of nooit bewezen, maar dat hoeft ook niet. Voor verdachtmakingen hoef je het alleen maar luidkeels te verkondigen via je eigen kanaal en via de social media die intussen ook een verspreidingskanaal van onlustgevoelens zijn geworden met een enorme impact. Een kort verblijf op deze kanalen is voldoende om te voorzien in een flinke dosis onlustgevoelens. Over hoeveel de alternatieve nieuwswebsites en Youtube kanalen verdienen is natuurlijk niet veel bekend. Ze leven van reclame-inkomsten en sponsoring, veelal via/door bedrijven en organisaties die deel uitmaken van de onlustgevoelensindustrie. Afgemeten aan hun bedrijvigheid gaat het echter om een lucratieve bedrijfstak die leeft van roddel, achterklap, verdachtmakingen, complottheorieën en desinformatie.

Echter ook commerciële bedrijven blijven ons tot in het oneindige voorhouden dat er nog van alles in ons leven niet compleet is. Niet dat dat altijd gaat over wat ons ontbreekt om gelukkig te zijn, maar ook het aanprijzen van iets waar we zogenaamd gebrek aan hebben heeft het voor hun gewenste effect dat we het gevoel hebben dat het allemaal niet in orde is in ons leven.

Hoe dan?

Alles bij elkaar genomen kun je concluderen dat de onlustgevoelensindustrie ons voortdurend ongelukkig tracht te maken. Geen wonder dat er zoveel mensen antidepressiva gebruiken. We kunnen ons er echter wel tegen wapenen. Hoe? Nou bijvoorbeeld door regelmatig onze zegeningen te tellen. En door niet te vaak te luisteren naar politici en andere paniekzaaiers die uit zijn op onze stemmen of ons geld. Of dat we hen met een korreltje zout nemen. Baas blijven over de eigen gevoelens is de remedie. Wat dat betreft is het natuurlijk ook een uitstekend idee om regelmatig te oefenen in positief denken en eens wat tijd te besteden aan mindfulness of andere ontspanningstechnieken. Pas dan echter wel op dat je niet heel veel gaat betalen voor een cursus of training van een coach of goeroe die je wijsmaakt dat je leven niet in orde is als je zijn/haar methode niet gebruikt. Want ook in spiri land vind je ze volop, de manipulatieve exploitanten van onlustgevoelens.