De schaamte voorbij?

‘Zodra we schaamte loslaten worden we eerlijk onszelf…’ Deze quote zag ik op Twitter voorbij komen. Hij was geschreven door een twitteraar wiens wijze tweets ik over het algemeen bijzonder waardeer. Ook deze quote vond ik to the point, echter vond ik het nodig om er een kanttekening bij te plaatsen, en ik antwoordde: ‘Mee eens als het om valse schaamte gaat, maar ik geloof dat er ook iets als gezonde/functionele schaamte bestaat.’ Wat leidde tot de vraag wat ik daarmee bedoelde. Ik verwees naar het online staande artikel ‘Je bent niet goed genoeg‘ van Divyam Kranenburg en Omkar Dingjan in Koorddanser, waarin het volgende citaat staat over gezonde schaamte: ‘John Bradshaw, een Amerikaanse therapeut schrijft veel over schaamte. Er is gezonde schaamte en er is vernietigende schaamte. Schaamte is in principe een gezonde menselijke eigenschap. Gezonde schaamte hebben we als we iets gedaan hebben wat niet zo netjes was; dan is het oké om schaamte te voelen. Dit kan helpen om dingen van onszelf te zien. We hebben spiegeling nodig, informatie over onszelf. Dat kan pijnlijk zijn, maar we hebben die gezonde schaamte nodig om te groeien. Het is ook nodig dat ouders, bij het opvoeden van hun kinderen in contact zijn met hun gezonde schaamte. Gezonde schaamte geeft een grens, en een mens is begrensd. Het is menselijk om fouten te maken, gevoelens te hebben (ook die gevoelens die we niet als fijn ervaren), te voelen dat we het niet alleen kunnen, te ervaren dat we grenzen hebben. Als we die gezonde schaamte verliezen, vervaagt ook het gevoel van grenzen. Dan is er alleen nog de vernietigende schaamte. We worden zogenaamd schaamteloos, we voelen dus helemaal geen schaamte meer; of we ervaren onszelf vol schaamte, we zijn één en al schaamte, we zijn niks, niemand. (** Bradshaw, Vrij van schaamte).’

Ik voegde er in een tweet nog het volgende aan toe: ‘Nog een voorbeeldje: ‘Als ik een woede-uitbarsting heb omdat ik verlies met schaken, kan schaamte daarover me helpen om het een volgende keer te voorkomen, en dat kan dan leiden tot nuttig zelfonderzoek en groei.’ De schrijver van de oorspronkelijke tweet kon zich er geloof ik wel in vinden, en ik had het gevoel dat ik iets nuttigs gedaan had. Ik had namelijk iets ondernomen tegen de groeiende trend om bepaalde gevoelens, psychologische attributen waar de mens van nature mee is uitgerust, als ongewenst te gaan beschouwen. Want daar geloof ik niet zo in. We hebben ze niet voor niks. Natuurlijk is het niet fijn wanneer je dagelijks wordt geplaagd door heftige schaamte- en schuldgevoelens, sterker nog dat is heel schadelijk voor je psyche. Daar worden hele volksstammen gek van. Meestal gaat het dan om schaamte of schuld die als een grondhouding in een persoon aanwezig is, en die er in de jeugd in is gestampt door bijvoorbeeld miskenning van ouders, leerkrachten, medescholieren (pesten) etc.

Dat kan leiden tot een basisgevoel van niet deugen, er niet mogen zijn, er niet bij horen, een existentieel gevoel van schaamte. (1) Dat is een toestand van continue emotionele vergiftiging. Dat voelt bijzonder onplezierig, is niet gezond, en gelukkig zijn er goede therapieën voor. Al is het dikwijls een lange weg voordat de last lichter wordt. Maar als we deze schaamte kunnen loslaten worden we inderdaad zoals de twitteraar schreef ‘meer eerlijk onszelf’.

Gezonde schaamte is echter niet iets wat ‘eerlijk onszelf zijn’ in de weg staat. Het is eerder een teken van een gezond en eerlijk zelf, omdat het een signaal is dat we bijvoorbeeld onaardig doen, dom doen, onhandig zijn. Het signaal geeft ons dan de mogelijkheid om het gedrag (desgewenst) te veranderen. Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat ongezonde schaamte een negatieve grondhouding is met betrekking tot jezelf en dat gezonde schaamte een realistische reactie is op onaardig, onwaardig, of onhandig gedrag. Natuurlijk is het wel zo dat een ongezonde schaamte, de negatieve grondhouding, er voor kan zorgen dat men zich ook te snel of te veel schaamt voor gedrag in het nu. Door het bestaan van ongezonde schaamte wordt ook de functie van de gezonde schaamte gecontamineerd. Vandaar dat juist aan de ongezonde schaamte, de overkritische grondhouding t.a.v. zichzelf, iets gedaan moet worden. Dat kan bijvoorbeeld heel goed met cognitieve gedragstherapie, een therapievorm waarbij samen met de cliënt cognities op hun realiteitsgehalte worden onderzocht en zo nodig veranderd.

Wat voor schaamte geldt, geldt in feite ook voor schuldgevoelens. Veel mensen komen psychisch in de knel doordat ze last hebben van een existentieel schuldgevoel. Dat is misplaatst en ongezond, en daar kan maar beter wat aan gedaan worden. Gezonde schuldgevoelens zorgen er echter voor dat we gewetensvol handelen. Daar kunnen we maar beter naar luisteren. Als het niet is vanuit medemenselijkheid of moreel besef, dan toch in elk geval om niet in aanraking te komen met het strafrecht, niet naar de hel te gaan, of geen slecht karma op te lopen in een volgend leven. Maar dan doen we er dus ook eigenlijk beter aan om te vermijden dat we ons schuldig gaan voelen… En dat geldt ook voor schaamte. We kunnen maar beter niet de schaamte voorbij gaan, maar er tijdig voor remmen. Net als bij een rood of oranje verkeerslicht. Wanneer we per ongeluk toch door rood zijn gereden dan kunnen gezonde schuld- en schaamtegevoelens voorkomen dat we het nog eens doen. Maar ja, het zijn inderdaad niet de leukste gevoelens. Ik vergeet nooit weer dat ik…, ach nee, daar wil ik mijn lezers niet mee vermoeien:-)

Referenties:

  1. http://www.moeilijkemensen.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=79:youngs-schemas-7-onvolkomenheid-en-schaamte&catid=49:schemagerichte-therapie&Itemid=182

 

3 gedachten over “De schaamte voorbij?

  1. Ik lees de titel en mijn gedachten flitsen meteen 4 kanten op … ai!
    De schaamte voorbij van Anja Meulenbelt
    De gesluierde Eva van de Egyptische schrijfster/arts Nawal el Saadawi
    Au dela de toute pudeur van de Marokkaanse Soumaya Guessous
    Achter de sluier van de eveneens Marokkaanse Fatima Mernissi
    Geweldige vrouwen met geweldige boeken.
    Terug naar jouw interessante tekst.
    Ik vergeleek de (Ned.) schaamte met die in Marokko.
    Meteen vallen dan verschillen op. Het woord “hashouma” (schande, of beter vertaald in het Engels: shame on you) wordt daar veelvuldig en dagelijks gebezigd. En dan kom ik in de knel met de door jou gehanteerde begrippen van gezond en ongezond. Wat hier wellicht als ongezond wordt gezien is daar gezond.
    Grappig om te constateren dat schaamte niet alleen een menselijke eigenschap maar ook cultuur gerelateerd is.

  2. Dank voor ook deze reactie trouwe lezeres en recensent:-) Interessant dat je de vergelijking met de Marokkaanse cultuur maakt. Ik vraag me al een tijdje af welke plek de psychologie in Arabische landen heeft, want dat maakt ook ten aanzien van dit onderwerp veel uit, denk ik? Ik denk dat het ook zo is dat waar de moraliteit en normbesef achteruit gaan, (gezonde) schaamte ook steeds meer gezien wordt als ongewenst. Net als schuldgevoelens.

    1. Ik maak de vergelijking met Marokko omdat ik nu eenmaal in twee culturen verkeer. Overigens reuze handig om van beide culturen het goede eruit te pikken en eventueel te mengen. Maar dit terzijde.
      De psychologie in de Arabische landen staat in vergelijking met Nederland op een ander (lees: lager) niveau gezien het hoge hashouma-gehalte aldaar.
      En daar waar de normen en waardes in Nederland hard achteruit hollen wint de schaamteloosheid iedere dag terrein. Helaas waar ja …

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.